Τους εργαζόμενους στο
εργοστάσιο Βιομηχανική Μεταλλευτική
επισκέφθηκε πριν λίγες μέρες ο εκπρόσωπος
των αυτοδιαχειριζόμενων εργοστασίων
στην Αργεντινή Ernesto Lalo Paret , προκειμένου
να τους μεταφέρει την εμπειρία ανάκτησης
των εργοστασίων στην χώρα του εν μέσω
της κρίσης του 2001 καθώς και την διαδικασία
οργάνωσης των εργαζομένων μέσα από ένα
νέο μοντέλο «χωρίς αφεντικό». Οι
εργαζόμενοι στην ΒΙΟΜΕΤ που παραμένουν
εδώ και 17 μήνες απλήρωτοι, με την διοίκηση
του εργοστασίου να έχει εγκαταλείψει
το εργοστάσιο, προσπαθούν κόντρα σε
γραφειοκρατικά ζητήματα αλλά και στην
αδιαφορία της πολιτείας να κάνουν πράξη
το σύνθημα «Αν δεν μπορείτε εσείς,
μπορούμε εμείς». Ζητούν με αυτόν τον
τρόπο να τους δοθεί η δυνατότητα να
λειτουργήσουν το εργοστάσιο μόνοι τους
και να μην βρεθούν ακόμη 70 άτομα στην
ανεργία. Ζητούν ακόμη την δημιουργία
ενός νομικού πλαισίου για συνεταιριστικές
επιχειρήσεις στο οποίο θα αναφέρεται
ρητά ότι οι εργαζόμενοι φέρουν ευθύνη
μόνο για το αρχικό κεφάλαιο της εταιρείας
και δεν δεσμεύονται για τα περαιτέρω
χρέη της. Ο Ε. Λάλο συζήτησε με τους
εργαζόμενους για περισσότερες από τρεις
ώρες απαντώντας σε ερωτήσεις τους
σχετικά με το τρόπο δημιουργίας του
κινήματος αυτοδιαχείρισης των εργοστασίων,
τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και
αντιμετωπίζουν αλλά και σχετικά με την
γενικότερη αλλαγή που επήλθε στον τρόπο
που αντιλαμβάνονται την εργασία.
Καταλαμβάνω,
αντιστέκομαι, παράγω
Στην Αργεντινή η
διαδικασία ανάκτησης των εργοστασίων
από εργαζόμενους που «έμειναν στον
δρόμο» αποτυπωνόταν στα εξής βήματα
«Καταλαμβάνω, αντιστέκομαι, παράγω».
Σύμφωνα με τον Λάλο το πιο δύσκολο στην
διαδικασία αυτή ήταν να ξεπεραστεί η
συνείδηση της εξάρτησης από το αφεντικό.
«Δεν είναι εύκολο να περάσουμε από ένα
μοντέλο εργασίας που κάποιος μας λέει
τι να κάνουμε σε ένα άλλο που εμείς οι
ίδιοι πρέπει να αποφασίσουμε τι θα
κάνουμε, να γίνουμε δηλαδή εμείς οι
δημιουργοί της μοίρας μας. Στην Αργεντινή,
όπως και στη Ελλάδα, είναι συχνό φαινόμενο
οι εργαζόμενοι να μην συζητούν μεταξύ
τους, να θεωρούν ότι η άποψή τους δεν
είναι σημαντική. Έτσι, ίσως το πιο δύσκολο
κομμάτι ήταν να συνεννοηθούμε μεταξύ
μας και να δουλέψουμε όλοι μαζί σε έναν
καινούριο τρόπο οργάνωσης της παραγωγής
που σε πολλές περιπτώσεις σήμαινε ότι
έπρεπε να αλλάξουμε τα πάντα στο
εργοστάσιο» τόνισε συγκεκριμένα.
Σύμφωνα με τον Λάλο,
ακόμη και σήμερα που πολλές επιχειρήσεις
στην Αργεντινή έχουν περάσει σε καθεστώς
αυτοδιαχείρισης οι εργαζόμενοι έρχονται
αντιμέτωποι με πολλούς περιορισμούς
που προκύπτουν από το υπάρχον σύστημα
αλλά και από την ίδια την ιδιότητα του
εργάτη ως εξαρτημένου από το αφεντικό
του. Σχετικά με τον πρώτο, τα εργοστάσια
ακόμη δεν έχουν καταφέρει να πιστωθούν
με δάνεια καθώς δεν υπάρχει το νομικό
πλαίσιο για αυτοδιαχείριση. «Το μόνο
που μας επιτρέπει να παράγουμε και να
έχουμε το εργοστάσιο στα χέρια μας είναι
ότι είμαστε ενωμένοι. Σε πολλές περιπτώσεις
η ανυπαρξία νομικού πλαισίου δεν
καθίσταται εμπόδιο καθώς δεν συνιστά
προτεραιότητα για μας η ιδιοκτησία του
εργοστασίου. Αυτό που μας ενδιαφέρει
είναι να διατηρήσουμε αυτήν την εργασιακή
μας κατάσταση, τις θέσεις εργασίας και
να μπορούμε να ζούμε αξιοπρεπώς από
αυτήν. Η «νομιμοποίηση» που προσφέρει
το γεγονός ότι είμαστε οργανωμένοι και
ότι έχουμε την κοινωνία με το μέρος μας
είναι ό,τι πιο σημαντικό έχουμε». Στην
αρχή, όπως εξήγησε ο Λάλο, υπήρχαν πολλές
αμφιβολίες σχετικά με το αν το πείραμα
αυτό θα πετύχει. Οι εργαζόμενοι, όμως.
γρήγορα συνειδητοποίησαν ότι σε κατάσταση
κρίσης. όπου η καθεστηκυία τάξη είναι
και η ίδια σε κρίση και αδυνατεί να
προσφέρει θέσεις εργασίας και να παράξει
πλούτο, δεν υπήρξε διάθεση από την πλευρά
της να αντιταχθεί στην προσπάθειά αυτή
και να προχωρήσει σε διαδικασίες έξωσης
των εργαζομένων από τα εργοστάσια.
«Είναι αυτό που λέτε και εσείς "Αν
δεν μπορείτε εσείς μπορούμε εμείς".
Σε αυτό το σύνθημα βρίσκεται το διακύβευμα
και το μόνο που μπορείς να κάνεις για
αυτό είναι να ρισκάρεις και να βάλεις
το σώμα σου μπροστά και να δουλεύεις
κάθε μέρα στο εργοστάσιο. Θα μπορούσαμε
για μέρες να μιλήσουμε θεωρητικά αλλά
το θέμα είναι να προσπαθήσεις να το
κάνεις πράξη.» πρόσθεσε. Επίσης, συμπλήρωσε
ότι σε αυτά τα δέκα χρόνια όπου το πείραμα
της αυτοδιαχείρισης έχει πια εδραιωθεί
πάρα πολλά εργοστάσια έχουν καταφέρει
να φτάσουν στα ίδια επίπεδα παραγωγής
και αποδοχών με το προηγούμενο καθεστώς
εργασίας ενώ άλλα όχι.
Πρόκειται, κατά τον
ίδιο, για μια πολύ δύσκολη διαδικασία
που φτάνει κάποιος ως εξωτερικός
παρατηρητής να αναρωτιέται «γιατί να
συνεχίσεις να αγωνίζεσαι αν τα πράγματα
είναι τόσο δύσκολα;». «Εμείς όμως ξέρουμε
πολύ καλά ότι έχουμε δώσει τόση πολλή
ενέργεια και κυρίως ότι δεν υπάρχουν
εναλλακτικές. Αυτό μας κάνει να συνεχίζουμε
να παλεύουμε μέχρι τέλους» κατέληξε.
Η κοινωνία έχει ρόλο
στην παραγωγή
Η διαδικασία αυτοδιαχείρισης
της παραγωγής και της λειτουργίας του
εργοστασίου δεν αποτελεί στην Αργεντινή
μόνο ζήτημα των εργαζομένων αλλά όλης
της κοινότητας που στηρίζει το εγχείρημα
πράγμα που, όπως είπε, ο Λάλο ήταν
πρωτόγνωρο για όλους τους συμμετέχοντες.
«Γιατί δεν είναι μόνο η συνέλευση στην
οποία φαίνονται τα προτερήματα και τα
μειονεκτήματα όλων αλλά γιατί, όταν
τελειώνει η δουλειά, ο καθένας πρέπει
να γυρίσει στην οικογένεια του. Η
οικογένεια έχει γίνει τώρα κομμάτι
αυτής της διαδικασίας.»
Μάλιστα σε πολλές
περιπτώσεις, μέσα στα ανακτημένα
εργοστάσια έχουν δημιουργηθεί
δραστηριότητες που δεν έχουν σχέση με
το αντικείμενο εργασίας αλλά με τις
οργανώσεις που συντροφεύουν την
προσπάθεια αυτοδιαχείρισης. «Έτσι»,
όπως είπε, «μπορεί κανείς να βρει εντός
των εργοστασίων πολιτιστικά και ιατρικά
κέντρα, σχολεία, δομές που εξυπηρετούν
το σύνολο της κοινότητας και όχι τις
στενές ανάγκες του εργοστασίου…Δεν
ήμασταν συνηθισμένοι να πηγαίνουμε στο
εργοστάσιο και να βλέπουμε κάποιοι να
χορεύουν» δήλωσε με χιούμορ και πρόσθεσε
«Φαίνεται μερικές φορές σαν όλοι να
γίνονται μέτοχοι της εταιρείας. Ήμασταν
συνηθισμένοι σε ένα μοντέλο που σε ένα
εργοστάσιο δεν παίζει ρόλο ούτε η γνώμη
των εργαζομένων ούτε η κοινωνία. Έτσι
δεν υπάρχει κάποιο βιβλίο που να δείχνει
τι θα πρέπει τώρα να κάνει ο καθένας
μας, αυτό το βιβλίο το γράφουμε όλοι
μαζί κάθε μέρα που περνάει». Το σημαντικό
κατά τον ίδιο είναι ότι το εργοστάσιο
πλέον ως κέντρο της κοινότητας σηματοδοτεί,
επίσης, ένα διαφορετικό μοντέλο κοινωνίας.
Η αυτοδιαχείριση ήταν
η μόνη εναλλακτική
Όταν ένας εργαζόμενος
στην Βιομηχανική Μεταλλευτική ρώτησε
τον Λάλο ποιο ήταν το κίνητρο να περάσουν
σε μια τέτοια δύσκολη διαδικασία ο Λάλο
απήντησε: «Οι εναλλακτικές ήταν δύο ή
θα κάτσεις σπίτι σου και θα περιμένεις
να βρεις άλλη δουλειά, που στην Αργεντινή
ήταν αδύνατο ή θα γίνεις μέρος αυτής
της μετάβασης στο νέο μοντέλο διαχείρισης
και εργασίας. Ήταν η ανάγκη που μας
οδήγησε στο να το επιχειρήσουμε».
Επίσης αναφέρθηκε στην
αντίσταση που συνάντησαν οι εργαζόμενοι
από πολλές πλευρές ώστε να παραιτηθούν
από την ιδέα της αυτοοργάνωσης και να
κινηθούν διαφορετικά με πιο ήπια μέτρα
(συμφωνία με το αφεντικό κ.α). Η αντίσταση
αυτή, όπως είπε, δεν αφορούσε μόνο το
κράτος μέσω της καταστολής που άσκησε
σε πολλές περιπτώσεις αλλά και στη
συνδικαλιστική γραφειοκρατία η οποία
ήταν αντίθετη στην αυτονομία των
εργαζομένων.
Αναφορικά με το πώς
συνταξιοδοτούνται οι εργαζόμενοι σε
ανακτημένα εργοστάσια ο Λάλο τόνισε
ότι αρχικά στο ζήτημα αυτό υπήρχε μεγάλη
αβεβαιότητα. Σύμφωνα με τον ίδιο, το
σύστημα κοινωνικής ασφάλισης ήταν ήδη
πολύ αδύναμο ακόμη και πριν την κρίση.
Το 95% των ασφαλισμένων κατέληγε να έχει
την ελάχιστη σύνταξη. Ως μέλη συνεταιρισμών
οι εργαζόμενοι πέρασαν σε ένα διαφορετικό
καθεστώς καθώς δεν ήταν πλέον υπάλληλοι
αλλά ελεύθεροι επαγγελματίες και, όπως
είπε, τότε άνοιξε και η συζήτηση αν
τελικά η μετάβαση στην αυτοδιαχείριση
αποτελούσε νίκη ή ήττα. Όσον αφορά την
συνταξιοδότηση ο Λάλο ανέφερε ότι
δημιουργήθηκαν ταμεία αλληλοβοήθειας
ανάμεσα στους εργαζόμενους τα οποία
συγκροτήθηκαν για τον σκοπό αυτό. Σχετικά
με τον τρόπο αμοιβής των εργαζομένων
εξήγησε ότι ενώ αρχικά πληρώνονταν όλοι
το ίδιο, σιγά σιγά μέσα από τις συνελεύσεις
των εργοστασίων αργότερα δημιουργήθηκε
η ανάγκη διαφοροποίησης των αποδοχών
ανάλογα με τον τομέα, την δέσμευση ή την
ευθύνη κάθε εργαζομένου. Υπήρξε όμως η
πρόνοια να μην ξεπερνούν οι μεγαλύτερες
αποδοχές το διπλάσιο των μικρότερων.
Επίσης, εκτός από την βελτίωση των
προϊόντων που αποτελεί πάγιο στόχο των
εργαζομένων υπήρξε η δυνατότητα
καινούριας κοστολόγησης τους σε μειωμένη
τιμή. «Ακούμε πολλές φορές το ΔΝΤ να
λέει ότι το κόστος εργασίας ανεβάζει
το κόστος του προϊόντος. Γρήγορα, όμως,
μπορεί να αντιληφθεί κανείς στο μοντέλο
αυτοδιαχείρισης πως το κόστος του
προϊόντος πέφτει όταν δεν υπάρχει το
"κόστος του αφεντικού" που κερδίζει
την μερίδα του λέοντος από την παραγωγή»
τόνισε ο Λάλο.
Μέχρι σήμερα έχουν
ανακτηθεί εργοστάσια ποικίλης παραγωγικής
ύλης. Από εργοστάσια που παράγουν παγωτό,
κρυστάλλινα ποτήρια, τυριά μέχρι και
τρακτέρ. Ενδιαφέρον προκαλεί ακόμη το
γεγονός ότι σε επιχειρήσεις που η
διαδικασία ανάκτησης δεν ολοκληρώθηκε
είτε γιατί οι εργαζόμενοι δεν είχαν την
υπομονή στην μακρά αυτή διαδικασία
επανεκκίνησης της παραγωγής είτε για
άλλους λόγους παρατηρήθηκε το φαινόμενο
αναζήτησης δουλειάς σε εργοστάσια που
η αυτοδιαχείριση πέτυχε.
«Η συζήτηση για το αν
χάσαμε ή κερδίσαμε δεν έχει τελειώσει.
Το σίγουρο είναι ότι γνωρίζουμε ότι δεν
έχουμε καμία ασφάλεια για το μέλλον
αλλά ότι θέλουμε να φτιάξουμε κάτι
καινούριο. Θα υπάρχουν πάντα αυτές οι
αμφιβολίες. Ακόμα και τώρα στις
συνελεύσεις υπάρχουν συνάδελφοι που
δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν
υπάρχει αφεντικό και νομίζουν ότι το
καινούριο αφεντικό είναι ο συνεταιρισμός.
Αυτό αποτελεί κομμάτι των περιορισμών
που έχουμε» επεσήμανε ο Λάλο. Το μεγάλο
κέρδος από την διαδικασία αυτή ότι
εκτός από τα εργοστάσια οι εργαζόμενοι
κατάφεραν να ανακτήσουν σε μεγάλο βαθμό
τον ίδιο τους τον εαυτό, την αυτοπεποίθησή
τους.
«Ακόμα και αν κάναμε
λάθος το έχουμε προσπαθήσει. Στην
Αργεντινή ήταν ο μόνος δρόμος που υπήρχε
και ίσως αυτός να γίνει πιο εύκολος για
τα παιδιά μας. Εμείς έπρεπε απλά να
βρούμε τη δύναμη να ανάψουμε το φυτίλι
για το καινούριο. Είναι αυτό που στην
ουσία προσπαθείτε να κάνετε και εσείς»
κατέληξε απευθυνόμενος στους εργαζομένους
την ΒΙΟΜΕΤ.
The Working World
Το εγχείρημα της
αυτοδιαχείρισης στην Αργεντινή έγινε
αρκετά γνωστό μέσα από το ντοκιμαντέρ
της Ναόμι Κλαιν «The Take». Το ενδιαφέρον
που προκάλεσε σε πολλές χώρες έξω από
την Αργεντινή είχε ως αποτέλεσμα όχι
μόνο την διάδοση της ιδέας της
αυτοδιαχείρισης αλλά και την δημιουργία
του Working World μιας μη κερδοσκοπικής
οργάνωσης η οποία προσφέροντας επενδυτικό
κεφάλαιο και τεχνική υποστήριξη στηρίζει
το συνεταιριστικό κίνημα σε όλον τον
κόσμο.
Σταυρούλα
Πουλημένη
